8. Waar zijn die al die tekeningen van Hansken?

Schilders en tekenaars die exotische dieren in hun Bijbelse of mythologische voorstellingen wilden opnemen, hadden een probleem. Hoe moesten ze deze dieren levensecht afbeelden wanneer die zelden of nooit in het echt te zien waren? In 1670 adviseerde Willem Goeree kunstenaars in zijn Inleydinge tot de al-gemeene teycken-konst (pp. 121-122) om elke kans te benutten die zich voordeed om dieren als kamelen en olifanten naar het leven te tekenen: Voornamentlijck moet men sijn kans waernemen omtrent de vremdigheden, als van leeuwen, tygers, beeren, olyphanten, kameelen ende diergelijcke wilde dieren, diemen selden onder oogen krijght, en somtijds evenwel hebben moet om in sijn inventien toe te passen.

Hansken was meerdere malen in Amsterdam en Rembrandt heeft haar bij ten minste twee verschillende gelegenheden geobserveerd en nagetekend. Hij bewaarde zulke tekeningen apart om, wanneer dat van pas kwam, over een voorbeeld te beschikken. Rembrandt tekende eerst een olifant (in 1637) en daarna verscheen de olifant in zijn geëtste voorstelling van Adam en Eva (in 1638).

De Italiaanse kunstenaar Stafano della Bella, die lange tijd in Parijs woonde en in 1647 ook even in Nederland was, heeft net als Rembrandt Hansken enkele keren naar het leven getekend. Hij woonde een voorstelling bij, maar het is niet duidelijk waar en wanneer dat was. Op drie van zijn ongedateerde tekeningen zijn namelijk kunstjes van Hansken te herkennen: een trompetter, een emmer aan de slurf en een met de slurf opgeraapte munt. Ook etste Stefano della Bella Hansken een keer en tekende hij haar driemaal nadat ze in 1655 in Florence overleden was.

Er zijn afgezien van Rembrandt en Stafano della Bella echter nauwelijks of geen tekeningen bekend van olifanten uit de tijd dat Hansken in Europa was. Sommige vermeldingen van niet meer aanwijsbare tekeningen houden mogelijk verband met Hansken. Een verloren tekening van de Rembrandt-leerling Lambert Doomer stelt volgens een oude beschrijving een olifant voor met zijn leidsman in een woestijn, met drie andere olifanten in de achtergrond.

Dat er relatief weinig tekeningen van Hansken bekend zijn, valt niet goed te begrijpen, gezien het toen ook al geldende advies om de kans te benutten exotische dieren naar het leven te tekenen, maar vooral vanwege het feit dat Hansken over een periode van ongeveer twintig jaar in zo veel verschillende plaatsen door zo ontzettend veel mensen gezien en bewonderd is. Hebben veel tekeningen wel bestaan, maar de tijd niet overleefd of liggen ze nog ergens om ontdekt te worden?