1655, 29 mei – na 6 juni. Rome

Ten minste drie mensen schrijven over het verblijf van Hansken in Rome. Een onbekende meldt dat de olifant die duizend kunstjes kon met zijn slurf op 29 mei 1655 in Rome was aangekomen (1). Carlo Cartari (1614-1697), advocaat, noteert dat de olifant op 6 juni naar Rome werd gebracht en verbleef in de omgeving van Monte Brianzo, een van de heuvels van Rome (2). Giacinto Gigli (1594-1671) schrijft in zijn dagboek Diario romano dat hij een vrouwelijke olifant van 25 jaar oud in Rome zag die verschillende wonderbaarlijke kunstjes verrichtte (3). Dat de olifant Hansken een dikke hooibuik had als gevolg van eenzijdig voedsel, zoals te zien is op de prent van Glaser uit 1652, zou de mededeling kunnen verklaren dat ze drachtig was.

1) “Di Roma li 29 Maggio 1655. È arrivato in Roma un’elefante, che con la sua propocida fa mile giochi, è curiossimo a vedere, e tira tutta la Citta, partirà di, qui in breve per altri luoghi dell’Italia.” Uit: Ermete Rossi, ‘Roma ignorata’, in: Roma rivista di studie e di vita romana 17 (1939), p. 223, met verwijzing naar Archivio Segreto Vaticano, [Segreteria di Stato,] Avvisi, 24.

“[Bericht] uit Rome, 29 mei 1655. Een olifant is aangekomen in Rome, die met zijn slurf duizend kunstjes doet. Is zeer bijzonder om te zien en de hele stad is ervoor uitgelopen. Hij zal binnenkort weer vertrekken naar andere plaatsen in Italië.”

2) [6 giugno 1655 (in latino)] “Dato che in questi giorni fu condotto a Roma un elefante femmina, a veder la quale tutta Roma accorreva, anch’io ci andai. Stava in un ambiente a Monte Brianzo. Faceva dei giochi nel detto ambiente, per cui camminava senza alcun legame. Si pagava un giulio per l’ingresso’”. Uit: Carlo Cartari, Diario, Archivio di Stato di Roma, Fondo Cartari, vol. 77, c 42v. Vertaald uit het Latijn naar het Italiaans en weergegeven in: Cesare D’Onofrio, Gli obelischi di Roma: storia e urbanistica di una città dallétà antica al XX secolo, Rome 1992, p. 306.

“[6 juni 1655]. Dezer dagen werd een olifant naar Rome gebracht, een vrouwtje waarvoor heel Rome is uitgelopen. Ook ik ben er gaan kijken. Zij stond ergens bij de Monte Brianzo waar zij kunstjes vertoonde en los kon rondlopen zonder touw. Men betaalde een ‘Giulio’ voor de entrée.” (Vertaling dr. H. Colenbrander naar het Italiaans. De oorspronkelijke mededeling is in het Latijn.)

3) “[Anno 1655] Fu condotto in questi giorni a Roma un Elefante femmina, che haveva 25. anni, et era gravida, et era ammaestrata a fare diversi giochi maravigliosi con la sua proboscide movendola a guisa di mano, secondo che dal Padrone gli era commandato.“ Uit: G. Gigli, Diario di Roma: (M. Barberito ed.), Rome 1994, 2 (1644-1670), p. 747. Er is geen aantekening bij deze passage. Eerdere vermeldingen van deze notitie:  S. Fraschetti, Il Bernini La sua vita, la sua opera, il suo tempo, Milaan 1900, p. 306, noot 1; S. Heckscher, ‘Bernini’s Elephant and Obelisk’, in: Art Bulletin 29 (1949 of 1947), pp. 155–182, pp. 157-158, noot 15 (verwijzing naar Fraschetti).

“Er was hier dezer dagen in Rome een olifant, een vrouwtje van 25 jaar die ook nog drachtig was, en haar waren verschillende wonderbaarlijke kunstjes met haar slurf geleerd die zij als een hand kon bewegen, alles op commando van haar baasje.” (Vertaling H. Colenbrander.)