Een dag na het overlijden van Hansken vervaardigt Francesco Buoninsegni, secretaris van kardinaal Leopoldo de Medici, een Latijnse ode op de olifant en draag hij deze op aan de groothertog van Toscane Ferdinando II de’Medici (1610-1670). In het gedicht staan wetenswaardigheden over de olifant. In 2013 zijn passages uit het gedicht gepubliceerd en vertaald in het Italiaans (1). De kalligraaf Velerio Spada (1613-1688) maakte de titelpagina met een voorstelling van Hansken, eveneens gepubliceerd in 2013.
1)
[…]
Quae nova barbaricis portenta exorta cavernis
Visuntur nostris quae nova monstra plagis!
Sed cur monstra vocem Lybici miracula coeli,
Quod dedit humana vivere mente feras?
Ferdinande, tuas elephas modo vectus ad oras,
En bibit hetruscas mons animatus aquas.
Vasta gigantean imitator machine moles
Qualem Troiugenum fabula iactat equum.
Quantus Athos, aut quantus erix, quantusque nivali
Astra Appennini vertice obumbrat apex.
Canea congeries, rudis indigestaque moles
Cognatum redolent membra operosa chaos.
Quattuor imposita surgunt sub rupe columnę,
et quas vix tanto pondere rere pares.
[…]
Cauda sed ingenii monstrum mirabile, cuntas
Vincit Dedaleas ingeniosa manus
Flectitur in varios sinuatur fortilis arcus,
In propria acceptas proiicit ora dapes.
Prospice sub naso spatiosas ore cavernas,
Quę valeant rigidas frangere dente molas
Venter Avernales fauces imitatur, et illam
Malorum infernum dixeris esse gulam
[…]
Stet sua cuique fides, que nos modo vidimus ipsi
Musa refer, nostre quod tetigere manus
Cerne salutantem submisso poplite: cerne
Flectat ut ingentes officiosa pedes.
Ut gestit gaudetque humilis submittere dorsum
Instar equi, invitat iam sua terga premi.
Qualis Amicleus sonipes, vel maximus Aethon
Prebebant dominis terga premenda suis.
Si iubeas, nigra detergit pulvere pellem
Sique forent sciret pectine arare comas.
Excutit en sordes et magnas expolit aures
Fertur etiam ad speculum flectere docta tubam.
Si iubeas ultro siti nam subripit et iam
Tergendis manibus sedula portat aquam
En furit in terris (armatum Oriona credas)
Orion superis ut furit igne plagis.
Seu gladium exagitet celeri per inane rotatu
Oppositum recto seu petat ense sinum
Si iubeas capiti imponit tollitque galerum
Pene sit et populo (dixerit ore) salus
Faucibus in propriis proprioque inquirit in ore
Et reddit dominis era minuta suis.
Rara fides, testis GONDUS, cui reddidit aurum,
Hetrusci GONDUS PRIMUS IN AURE Iovis
Ac veluti summis digitis tentare crumenas
(Scilicet attactu tam levis) illa solet,
Ut lacedemonium credas sine crimine furem,
Digna olim virtus laude rapina fuit
Tamque obulum leviter carpit, levitare minori
Ut carpat tenero pollice virgo rosas.
Mox ludit, parvamque pilam super aera torquet
Et quoque cum pueris ludere velle puter.
Auriga et currus fert plurima corpora: cerne
Auribus hinc, alios equitare tuba.
Hac potis abreptum sustollere ad aethera taurum,
Amphitheatralis cum daret umbra iocos.
[…]
Non mirror magno suspendere corpora dorso,
viribus immensis predita belua viget
[…]
Ac si ferratas rumpat Saturnia postes,
Bellari credas, timpana pulsa sonant,
Effera iam pigros animare in prelia cernis
Vexillum magno scilicet orbe rotat.
En iterum furit, exploditque per aera mortem
Et tormenta manu bellica ferre vides.
Poenitet at tantoe mitissima pectora cladis
Et veniam supplex ore precatur humi.
O mite ingenium, o proprii presaga mali mens
Cerne: pedem monstrat. Pes tibi causa necis.
Insicit en plantas et morbida crura venenum,
Inque fluunt stantes ulcera dira pedes.
Rerum humanarum pietasque vicesque timende:
Insons ignotis occidit illa malis
Viscera seu Boreoe penetrabile frigus adurit,
Eoi calidis syderis orta plagis.
Seu variis replet pregrandia corpora malis,
Indigesta cavo quoe putruere sinu.
Sive venenatam malefidis frugibus offam
Invida prandentis iecit in ora manus.
[…]
Occidit infelix, primoque in flore iuvente,
Funere acerbo, orbi sustulit atra dies.
[…]
Sed non tota peris: si quid mea carmina possunt
Carminibus vives tempus n omne meis.
Regis in Hetrusci obsequiam per soecula vives,
Si te regalis contegit urna manas.
TE FERDINANDUS summo dignatur honore
Ductaque de Pario marmora monte parat.
Aera tuos referent vultus te Dedala JUSTI
Pinget Apelloea nobilis arte manus.
Et tibi marmoribus ferroque perennius ipso
Inscribet saxis hoc breve carmen honor.
HIC SITUS EST ELEPHAS, LUSU PLAUSUsQUE THEATRI
ET DOMINI LUCTUS QUI MODO CENSUS ERAT.
[…]
Uit: F. Buoninsegni, De obitu elephantis, In Buoninsegni, Poesie varie, ms., BNCF, Cod. Magliabechiano, VII, 456 cc, 41r-84v.
De hier geciteerde regels zijn overgenomen uit: Heikamp en Roscam Abbing 2013, pp. 66-67, noten 50, 73 en 77, met op p. 55 de afbeelding van het titelblad van Valerio Spada, en uit Giovanni Targioni Tozzetti (1712-1783) in: Atti e memorie inedite dell’accademia del cimento e notizie aneddote dei progressi delle scienze in Toscana, deel III, Florence 1780, pp. 89-92. In het artikel staat ook de vertaling van een groot aantal hier aangehaalde dichtregels in het Italiaans.
[…]
Inficit en plantas et morbida crura venenum,
Inque fluunt stantes ulcera dira pedes.
Rerum humanarum pietasque vicesque timende:
Insons ignotis occidit illa malis
Viscera seu Boreoe penetrabile frigus adurit
Eoi calidis syderis orta plagis.
Seu variis replet pregrandia corpora malis,
Indigesta cavo quoe putruere sinu.
Sive venenatam malefidis frigibus offam
Invida prandentis iecit in ora manus.
Quidquid Apollinea reserat Podalirius arca,
Non valuit quidquid Peonis arte viget.
Nulla Machaonioe valuerunt pharmaca dextroe
Anguis Epidauri sibila nulla valent.
[…]
Occidit: ingentemque animam expiravit in auras:
Dum procumbit humi corpore, terra tremit.
[…]
Una tot annorum rpuit brevis hora labores;
Non breviore potest tempore musca mori.
[…]
Hic situs est elephas, lusu plaususque theatri
Et domini luctus qui modo census erat.